یوم التغابنیوم التغابن، به معنای روز آشکار شدن زیان‌ها و یکی از اسامی قیامت که در قرآن نیز آمده است. «یوم یجمعکم لیوم الجمع ذلک یوم التغابن؛ روزی‌که همه شما را در محشر گرد آورد، آن روز، روز مغبونی است». ۱ - معنای یوم التّغابنیوم التغابن به معنای روز آشکار شدن زیان‌ها، از نامهای قیامت در قرآن کریم است و یکی از سوره‌های قرآنی نیز به نام سوره تغابن، نامیده شده است. ۲ - غبن در اصطلاح فقه«غبن» در اصطلاح فقه بدین معنا است که فروشنده، مال خویش را به بیش از آنچه می‌ارزد، بفروشد. چنین کسی را «غابن» و خریدار را «مغبون» گویند. [۳]
سجادی، جعفر، فرهنگ معارف اسلامی، ج۳، ۳۹۸.
۳ - تعبیر غبن برای اعمال در قرآنقرآن کریم، رفتار و کردار آدمی را از آن‌رو که در قیامت عوض خواهد گرفت، به کالا تشبیه کرده است. زشتکاران در قیامت درمی‌یابند که در معامله زندگی دنیوی زیان دیده‌اند و فرایض و اعمال نیک را رها کرده و به بهایی اندک فروخته‌اند. ۴ - غبن در امور دنیوی و معنویغبن در معاملات دنیوی، بر اثر خطا در ارزیابی کالا پیش می‌آید. پس از وقوع معامله، خریدار یا فروشنده به خطا پی می‌برد و به غبن خویش واقف می‌گردد. غبن در وقایع معنوی بر اثر غفلت و نیندیشیدن و فریب شهوات نفس را خوردن رخ می‌دهد. در معاملات دنیوی، هم خطای ارزیابی و هم کشف آن در دنیا پیش می‌آید؛ امّا در امور معنوی، خطای ارزیابی در دنیا رخ می‌دهد و کشف آن در قیامت حاصل می‌آید؛ روزی که تکلیف به پایان رسیده و جبران غبن ناممکن است. [۵]
فلسفی، محمدتقی، معاد از نظر روح و جسم، ج۲، ص۱۷۷.
غبن در امور معنوی نیز همچون امور دنیوی، دو سویه است: در یک سوی غابن جای دارد؛ یعنی طایفه گمراه‌کننده و در سوی دیگر، طایفه گمراه شده که مغبون است.طایفه نخست آنان‌اند که پیروان خویش- یعنی طایفه مغبون- را به گمراهی می‌لغزانند. امّا با نظری دقیق‌تر، هر دو گروه را می‌توان هم غابن دانست و هم مغبون؛ بدین معناکه گروه دوم نیز با پیروی کورکورانه از گروه نخست، بدانان در گمراه‌کنندگی و استکبارشان یاری می‌رسانند و بدین‌سان، آنان را مغبون می‌سازند. روز قیامت را از آن روی «یوم التّغابن» گویند که زیانکاران به زیانی که دیده‌اند، پی می‌برند. [۷]
بنیاد دائرةالمعارف تشیع، دائرةالمعارف تشیع، ج۹، ص۳۹۳.
۵ - معنای لغوی«تغابن» برگرفته از «غبن» به فتح غین است به معنای فریب دادن و نیز فریب خوردن. [۸]
ابوالحسن شعرانی و محمد قریب، نثر طوبی، ج۲-۱، ص۲۰۸.
و همچنین از ریشه «غبن» به معنای گول زدن در معامله است، خواه در خرید باشد یا در فروش. تغابن مصدر باب تفاعل است و گرچه این باب طرفینی است یعنی مغبون کردن یکدیگر، لکن همیشه به این معنا به کار نمی‌رود بلکه در این آیه شریفه به معنای ظهور غبنهاست. رسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) در توضیح «یوم التغابن» چنین فرمودند: «بهشتیان قبل از آنکه به بهشت روند خداوند جایگاه آنان را در جهنم در صورتی‌که بدکار بودند، نشان می‌دهد تا حالات شکر آنان افزون شود؛ و جهنمیان نیز قبل از آنکه وارد جهنم شوند خداوند جایگاه آنان را در بهشت در صورتی‌که نیکوکار بودند نشان می‌دهد تا حسرت و ندامت آنان زیاد شود. پس در آن روز مومن وارث مقام کافر در بهشت می‌شود و کافران در جهنم به جای مومن قرار می‌گیرند؛ و این است یوم التغابن». امیرالمومنین علی (علیه‌السّلام) می‌فرماید: «المغبون من شغل بالدنیا و فاته حظه من الاخره؛ مغبون و زیانکار کسی است که به دنیا مشغول شود و بهره آخرت خود را از دست بدهد».به علاوه، شاید به قیامت از آن جهت «یوم التغابن» می‌گویند که هریک از خلایق بر مقدار حظ و بهره خود حسرت می‌خورد و می‌بیند دنیا او را مغبون کرده است. کافر می‌گوید: چرا مسلمان نشدم که به بهشت روم و مومن می‌گوید چرا بندگی بیشتر نکردم تا درجات بالاتر و بهتری داشته باشم. پس غبن کافر به سبب ترک ایمان است و غبن مومن به سبب تقصیر بندگی و احسان. ۶ - یوم الحسرهاز دیگر نامهای قیامت «بوم الحسره» است: «و انذرهم یوم الحسره اذ قضی الامر و هم فی غفله و هم لایومنون؛ آنان را از روز حسرت، که کار به پایان آمده و آنان همچنان در حال غفلت و بی ایمانی‌اند، بترسان». یوم الحسره یعنی روزی که خطاکاران بعد از آنکه نامه اعمال و کرده‌های دنیایی خود را می‌بینند حسرت و افسوسی دردآور آنها را فرا می‌گیرد و سرمایه‌های خود را بر باد رفته می‌بینند از اینکه به عمر و فرصتهای خود کالاهایی فناپذیر و آنی خریده‌اند که هیچ به کار آنها نمی‌آید. قرآن کریم می‌فرماید: «کذلک یریهم الله اعمالهم حسرات علیهم و ما هم بخارجین من النار؛ خداوند این چنین اعمال آنها را به صورت حسرت‌زایی به آنان نشان می‌دهد و هرگز از آتش خارج نخواهند شد». حضرت علی (علیه‌السّلام) می‌فرماید: «ان اعظم الحسرات یوم القیامه حسره رجل کسب مالافی غیر طاعه الله فورثه رجل فانفقه فی طاعه الله سبحانه فدخل به الجنه و دخل الاول به النار؛ بزرگترین حسرتها در روز قیامت حسرت خوردن شخصی است که مالی را به گناه گرد آورد و آن را شخصی دیگر به ارث برد و در راه اطاعت خدای سبحان مصرف کرد و با آن وارد بهشت شد و گردآورنده اولی وارد جهنم گردید». در بیان دیگری فرمودند: «همانا زیانکارترین مردم در معاملات و ناامیدترین مردم در تلاش کسی است که خویشتن را در راه گردآوری مال خسته و فرسوده کرد. ۷ - پانویس
۸ - منبعکتاب فرهنگ شیعه، تالیف شده توسط جمعی از نویسندگان، ص۴۷۹. سایت پژوهه، برگرفته از مقاله «روز حسرت و زیان»، تاریخ بازیابی ۹۵/۱۰/۲۸. رده‌های این صفحه : مقالات پژوهه | نام های قیامت
|